כחמישים וחמישה בוגרי תכנית המנהלים של 'מן הבארות', השתתפו בחודש יולי בכנס שכלל מושבים, הרצאות, לימוד וסיור בשכונות חיפה, שהתייחסו לנושא המרכז 'מדו-קיום לחברה משותפת'. התכנסות בוגרי התכנית במלון החיפאי חדש 'בוטניקה' למשך יומיים, איפשרה למשתתפים למידה, והעמקה בסוגיות אקטואליות לכולנו, הן כיושבי הארץ והן כא/נשי חינוך, וזאת לצד מפגש עמיתים משמעותי.
תכני הכנס משקפים את תפישתנו, לפיה השיח אודות "חברה משותפת", להבדיל משיח על "דו-קיום", חובק בתוכו הנעה לאקטיביזם ומעודד את הצדדים לפעול מתוך היכרות ובדיקה הדדית מעמיקה של הערכים והיסודות הבסיסיים. תכנית הכנס, שנפתח בברכות ודברים שנשאו מנהלת התכנית, דר' מירב בן נון, מנחת התכנית גילי רבל ומנהלת המרכז לחברה משותפת רנה פאהום, התבססה על תפישות אלה.
נשיא המכון, הרב דר' דניאל הרטמן, דיבר על אתגרי "חברה במשבר ובהתהוות", והתייחס בפרט לאתגר הכוח והשימוש בו. בהמשך לדבריו, כיאה למתודה של 'מן הבארות', התחלקו משתתפות ומשתתפי הכנס למעגלי לימוד, וניתחו טקסטים מתרבויות שונות, העוסקים בדגמים מגוונים של חברה משותפת. המעגלים הונחו על-ידי צוות המנחות של התוכנית.
בהמשך, הנחתה דר' בן-נון פאנל עם דר' אמיר פאחורי ושולי דיכטר על מודל "אבני יסוד לחברה משותפת", אותו הם מפתחים ביחד. בפאנל עלו נקודות משמעותיות, ובהן הנסיון לגבש שותפות בין קבוצות, באופן שיתבסס על היכרות עם השוני וההבדלים ביניהן, אך באופן שאינו מבוסס היררכיה ועליונות, אלא על מובחנות. עוד הודגשה חשיבות עיצוב השותפות באופן שיבוא לידי ביטוי בכל רבדי החברה, ומתוך התעקשות לעטוף את הפרקטיקות המקיימות את השותפות באתיקה של ערכי השוויון, הצדק וההוגנות. מתוך הדברים הללו, התבהר הצורך ב"ארון ספרים" למושגי יסוד של חברה משותפת, אשר יכלול מידע וטקסטים המהווים אבני בסיס הכרחיות לקיומה, שיאפשרו גם לערבים וגם ליהודים השתייכות ומקום למימוש אזרחות פעילה.
משתתפי הכנס קיבלו מהצוות המארגן מתנה מיוחדת וסמלית – "אבני יסוד לחברה משותפת" המשקפות את הערכים של חברה משותפת כפי שאנו שואפים לכונן אותה.
היום הראשון הסתיים בסיור בעיר תחתית בחיפה בהדרכת דר' עורווה סוויטאת, אשר תיאר את המהלכים ההסטוריים והנרטיבים השונים סביבם מתפתחת העיר ותיאר יוזמות שונות של פעילות תושבים סביב אתגרי התכנון והבניה של העירייה. הסיור העלה על סדר היום, באמצעות מבט מהשטח, דילמות שונות כמו המתח בין שימור מבנים היסטוריים מהתקופה הפלסטינית, לבין בחירה בהריסה לצורך פיתוח עירוני.
את היום השני של הכנס פתחנו בפאנל מנהלים, אשר סיפרו על פרויקטים ויוזמות בהובלתם בנושא חינוך משותף. לאחר מעגלי לימוד חד לאומיים בפורום רחב, בהובלת פרופ' איימן אגבריה ודר' רננה רביצקי, התקיימה סדנת עיבוד ושיתוף אישי ומקצועי בקבוצות קטנות.
הכנס נחתם במפגש בהנחיית נטלי חילו מונייר, מנחת התכנית, בהשתתפות יו"ר הכנסת לשעבר אברום בורג ומנהלת המרכז לחברה משותפת רנא פאהום. הפאנל עסק באתגרי הקיום של חברה משותפת. הדברים נגעו בנסיון לפעול ליצירת שוויון במציאות של אי שוויון מובנה, במצוקות החברה הערבית בישראל כמיעוט, בהשפעת הקשר עם הפלסטינים על היחסים בין ערבים ויהודים בתוך המדינה ועוד.
בעינינו, וגם כפי שעלה במשובים שהעברנו, הכנס היה מגוון, מעמיק ומלמד ואנו כצוות גאים שאפשרנו לקהילת המנהלים את הלמידה והחוויה המשמעותיות הללו, ושמחים על התגובות המספקות שקיבלנו מהמשתתפות והמשתתפים.
ما يُقارب خمسة وخمسون خرّيجًا من برنامج مديري "من الآبار" اشتركوا في شهر تمّوز المنصرم، في المؤتمر السّنويّ الّذي تخلّل مُراجعات، محاضرات، تعليمًا وجولة في أحياء حيفا، والّتي تطرّقت جميعها إلى موضوع المؤتمر المركزيّ وهو "من التّعايش إلى حياة مشتركة". كان بدء التقاء خرّيجي البرنامج في الفندق الرّائع بوتانيكا في حيفا، على مدار يوميْن، الأمر الّذي أتاح للمشاركين تجربة تعلّم وتعمّق في قضايا راهنة للجميع، كمواطنين في الدّولة وكعاملين في قطاع التّربية، إلى جانب اللّقاء الجوهريّ للزّملاء المديرين.
تعكس مضامين المؤتمر تصوّرنا عن الحديث حول "الحياة المشتركة"، المختلف عن الحوار القائم على "التّعايش"، الّذي يضمّ في طيّاته السّعي للنّشاط، ويشجّع الأطراف على العمل المُؤسَّس على التّعارف والاختبار المتبادل المتعمّق للقيم والمبادئ الأساسيّة. افتتح برنامج المؤتمر بالتّحيّات وكلمات كلّ من مديرة البرنامج، د. ميراف بن-نون، موجّهة البرنامج جيلي ريفيل ومديرة المركز للحياة المشتركة رنا فاهوم، الّتي تركّزت جميعها على هذه المفاهيم.
ثمّ تلتها المحاضرة الأولى، لرئيس المعهد، الرّاب د. دينيال هرطمان، الّتي طرحت تحدّيات "المجتمع في الأزمة والتّكوين"، وتطرّقت بشكل خاصّ إلى تحدّي السّلطة واستخدامها. وفقًا لمنهجيّة برنامج "من الآبار"، تفرَّق مشتركات ومشتركو المؤتمر إلى حلقات دراسيّة، وحلّلوا نصوصًا من تقاليد مختلفة، تناولت قضايا متنوّعة للحياة المشتركة. أدار هذه الحلقات طاقم موجّهات البرنامج.
ثمّ في ندوةٍ حواريّة تعليميّة، أدارتها د. بن نون مع د. أمير فاخوري وشولي ديختر، حول نموذج "حجار الأساس لمستقبل مشترك"، الّذي يسعون جميعًا إلى تطويره معًا. علت في هذه الجلسة عدّة نقاط هامّة، وهي محاولة توحيد الشّراكة بين المجموعات، على هيئةٍ ترتكز على التّعارف والاعتراف بالاختلاف والفروقات بينها، لا اعتمادًا على الهرميّة والفوقيّة، إنّما اعتمادًا على التّميّز. كما تمّ التّشديد على أهمّيّة تشكيل الشّراكة الّتي تنعكس على جميع أصعدة المجتمع، ومن خلال الإصرار على استناد الطّرائق العمليّة الّتي تُحقّق الشّراكة على أخلاقيّة قيمة المساواة، العدل والإنصاف. نظرًا لما سبق، برزت الحاجة مِن "ذخائر الكتب وأمّهاتها" لمصطلحاتٍ أساسيّة للحياة المشتركة، الّتي تشمل معلومات ونصوصًا تُعتبر حجار الأساس الضّروريّة لتحقيقها، الأمر الّذي يُتيح للعرب ولليهود -على حد سواء- الشّعور بالانتماء، ومكانًا لتحقيق المواطنة الفعّالة.
حصل مشاركو المؤتمر من الطّاقم التّنظيميّ على هديّة مميّزة ورمزيّة – "حجار الأساس لمستقبل مشترك" كُتب عليها كلمات بالعربيّة والعبريّة، الّتي تعكس قيم المجتمع المشترك الّذي نطمح إليه.
في خِتام اليوم الأوّل للمؤتمر، انطلق المشاركون في جولةٍ في مدينة حيفا في البلدة التّحتى، بإرشاد د. عروة سويطات، الّذي سرد للمشاركين المسارات التّاريخيّة والسّرديّات المختلفة الّتي تطوّرت من خلالها المدينة، والمبادرات المتنوّعة لأنشطة سُكّان المدينة حول تخطيط وبناء البلديّة. طرحت هذه الجولة معضلات مختلفة، من خلال نظرة ميدانيّة، ومن ضمنها الرّغبة في الحفاظ على المباني التّاريخيّة الفلسطينيّة، على الرّغم من قرار الهدم بحجّة تطوير المدينة.
تمّ افتتاح اليوم الثّاني للمؤتمر بندوة حواريّة للمديرين، الّذين تحدّثوا عن مشاريع ومبادرات من إدارتهم في موضوع التّربية المشتركة. ثمّ أُديرت حلقات تعليميّة أحاديّة القوميّة في حيّز واسِع، بقيادة بروف. أيمن إغباريّة وَ-د. رننا ريفتسكي، وعُقدت ورشة عمل للمعالجة والمشاركة الشّخصيّة والمهنيّة في مجموعات صغيرة.
ثمّ اختتم المؤتمر بندوة حواريّة عميقة وغنيّة، الّتي عقدتها نتالي حلو مُنيّر، موجّهة في برنامج من الآبار، وبمشاركة كُلّ من الرّئيس السّابق للكنيست أفروم بروج، ومديرة المركز لحياة مشتركة رنا فاهوم. تطرّقت الجلسة إلى تحدّيات إقامة مجتمع مشترك، ممارسات عمليّة ومبادئ الحياة المشتركة. جميع أقوال المتحدّثين جاءت كمحاولة تطبيقيّة لتحقيق المساواة في واقع من عدم المساواة الضّمنيّ، في التّضييقات الّتي يواجهها المجتمع العربيّ في إسرائيل كأقلّيّة، تأثّرًا بالعلاقة مع الفلسطينيّين على العلاقات بين العرب واليهود في الدّولة وغيرها العديد.
بالنّسبة لنا، وكما استخلصنا من الرّدود الّتي تلقّيناها، كان المؤتمر متنوّعًا، راسخًا وتعليميًّا، وكلنا فخر كإدارة وطاقم بأنّنا أتحنا لشريحة المديرين هذا التّعلّم والتّجربة الجوهريّة، كما سرّتنا جدًّا الرّدود الّتي تلقّيناها من المشاركات والمشاركين.
شكر خاصّ للمصوّرة جال موسنزون على الصّور الرّائعة. هل ترغبون بمشاهدة المزيد؟ أنتم مدعوّون للتّوجّه لأفيا، للحصول على رابط الألبوم الكامل!
תודה מיוחדת לצלמת גל מוסנזון על התמונות הנהדרות. תרצו לראות עוד? מוזמנים לפנות לאביה לקבל לינק לאלבום המלא!
